İlk dəfə 17-ci əsrdə Qotfrid Leybniz tərəfindən icad edilmiş ikili say sistemi kompüterlər mexaniki açarlardan istifadə edərək rəqəmləri təmsil etmək üçün bir üsul tələb etdikdən sonra geniş istifadə olundu.
İkili Kod Nədir?
İkililik birlər və sıfırlar nümunəsindən istifadə edərək ədədləri təmsil edən 2-əsaslı say sistemidir.
Erkən kompüter sistemlərində 1-i təmsil etmək üçün açılan və 0-ı təmsil etmək üçün söndürülən mexaniki açarlar var idi. Ardıcıl olaraq açarlardan istifadə etməklə kompüterlər ikili koddan istifadə edərək nömrələri təmsil edə bilərdi. Müasir kompüterlər hələ də CPU və RAM daxilində rəqəmsal kodlar və sıfırlar şəklində ikili koddan istifadə edirlər.
Rəqəmsal bir və ya sıfır sadəcə olaraq çox milyonlarla ikilik rəqəmləri saxlaya və hesablaya bilən CPU kimi aparat cihazının daxilində yandırılmış və ya söndürülmüş elektrik siqnalıdır.
İkili ədədlər "bayt" kimi tanınan səkkiz "bit" seriyasından ibarətdir. Bit 8 bitlik ikilik ədədi təşkil edən tək bir və ya sıfırdır. ASCII kodlarından istifadə etməklə ikili ədədlər kompüter yaddaşında məlumat saxlamaq üçün mətn simvollarına da çevrilə bilər.
İkili ədədlər necə işləyir
Kompüterlərin əsas 2 ikili sistemdən istifadə etdiyini nəzərə alsaq, ikilik ədədi onluq ədədə çevirmək çox sadədir. Hər ikili rəqəmin yerləşdirilməsi onun onluq qiymətini müəyyən edir. 8 bitlik ikili ədəd üçün dəyərlər aşağıdakı kimi hesablanır:
- Bit 1: 0 gücünə 2=1
- Bit 2: 1 gücünə 2=2
- Bit 3: 2 gücü 2=4
- Bit 4: 2 3-ün gücünə=8
- Bit 5: 2-dən 4-ün gücünə=16
- Bit 6: 5-in gücünə 2=32
- Bit 7: 6 gücünə 2=64
- Bit 8: 2-dən 7-nin gücünə=128
Bitdə bir olan fərdi dəyərləri əlavə etməklə siz 0-dan 255-ə qədər istənilən onluq ədədi təmsil edə bilərsiniz. Sistemə daha çox bit əlavə etməklə daha böyük rəqəmlər təmsil oluna bilər.
Kompüterlərdə 16-bit əməliyyat sistemləri olduqda, CPU-nun hesablaya biləcəyi ən böyük fərdi nömrə 65, 535 idi. 32-bit əməliyyat sistemləri 2, 147, 483, 647 kimi böyük fərdi onluq ədədlərlə işləyə bilərdi. Müasir 64 bitlik arxitekturaya malik kompüter sistemləri 9, 223, 372, 036, 854, 775, 807-ə qədər təsir edici dərəcədə böyük onluq ədədlərlə işləmək qabiliyyətinə malikdir!
Məlumatı ASCII ilə təmsil edir
İndi siz kompüterin onluq ədədlərlə işləmək üçün ikilik say sistemindən necə istifadə edə biləcəyini başa düşdüyünüzə görə, kompüterlərin mətn məlumatını saxlamaq üçün ondan necə istifadə etdiyini düşünə bilərsiniz.
Bu, ASCII kodu adlı bir şey sayəsində həyata keçirilir.
ASCII cədvəli hər biri əlaqəli onluq dəyəri olan 128 mətn və ya xüsusi simvoldan ibarətdir. Bütün ASCII qabiliyyətli proqramlar (məsələn, mətn prosessorları) kompüter yaddaşına və ya kompüter yaddaşından mətn məlumatını oxuya və ya saxlaya bilər.
ASCII mətninə çevrilmiş ikili ədədlərin bəzi nümunələrinə aşağıdakılar daxildir:
- 11011=27, bu ASCII-də ESC açarıdır
- 110000=48, bu ASCII-də 0-dır
- 1000001=65, bu ASCII-də A-dır
- 1111111=127, bu ASCII-də DEL açarıdır
Baza 2 ikili kod kompüterlər tərəfindən mətn məlumatı üçün istifadə edildiyi halda, digər məlumat növləri üçün binar riyaziyyatın digər formaları istifadə olunur. Məsələn, base64 şəkillər və ya video kimi medianı ötürmək və saxlamaq üçün istifadə olunur.
İkili Kod və Məlumat Saxlanması
Yazdığınız bütün sənədlər, baxdığınız veb səhifələr və hətta oynadığınız video oyunlar ikili say sistemi sayəsində mümkün olur.
İkili kod kompüterlərə kompüter yaddaşına və yaddaşından bütün növ məlumatları manipulyasiya etməyə və saxlamağa imkan verir. Kompüterləşdirilmiş hər şey, hətta avtomobilinizin və ya mobil telefonunuzun içindəki kompüterlər də, istifadə etdiyiniz hər şey üçün ikili say sistemindən istifadə edir.
